Eerlijkheid in organisaties gaat verder dan open communicatie. Het raakt zowel de bovenstroom – de zichtbare structuren, processen en strategieën – als de onderstroom – de onzichtbare wereld van emoties, cultuur en groepsdynamiek. Deze twee stromingen samen bepalen hoe een organisatie daadwerkelijk functioneert. Op 30 april, de Dag van de Eerlijkheid, is het waardevol om stil te staan bij de rol van eerlijkheid in beide lagen.
Wat zijn bovenstroom en onderstroom?
- De bovenstroom is de zichtbare kant van een organisatie: structuren, regels, processen, doelen en strategieën. Dit is waar “formele” communicatie en beleidsbeslissingen plaatsvinden.
- De onderstroom is de onzichtbare kant van een organisatie: emoties, groepsdynamieken, cultuur en onuitgesproken overtuigingen. Hier ontstaan vertrouwen en loyaliteit, maar ook weerstand en conflicten.
Veel organisaties focussen op structuren en regels, maar vergeten de menselijke laag waarin vertrouwen en weerstand ontstaan. Juist eerlijkheid verbindt deze twee werelden en maakt duurzame verandering mogelijk.
Eerlijkheid in de bovenstroom: structuur en transparantie
In de bovenstroom betekent eerlijkheid helderheid over doelen, prestaties en keuzes. Toch sluipen er snel aannames in zoals: “Iedereen weet wel wat we bedoelen.” Die kunnen funest zijn.
Drie tips om eerlijkheid in de bovenstroom te versterken:
- Open communicatie over doelen en prestaties
Deel niet alleen successen, maar ook uitdagingen. Transparantie maakt medewerkers medeverantwoordelijk en betrokken. - Creëer een veilige feedbackcultuur
Feedback moet niet als een trucje voelen. Zorg voor:- Regelmatige momenten voor open gesprekken
- Actief luisteren zonder direct te oordelen
- Concrete opvolging van feedback
- Gedeelde verantwoordelijkheid
- Leiderschap met integriteit
Leiders moeten het goede voorbeeld geven. Dat betekent ook eerlijk zijn over eigen twijfels of lastige onderwerpen.
Eerlijkheid in de onderstroom: emoties en cultuur
De onderstroom is bepalend voor de sfeer en samenwerking. Als hier geen eerlijkheid heerst, ontstaan wantrouwen, weerstand en verdeeldheid. Signalen van oneerlijkheid in deze laag zijn onder meer:
- Medewerkers durven zich niet uit te spreken
- Verminderde betrokkenheid
- ‘Wij-zij’-denken
- Roddels en informele communicatie
Drie tips om eerlijkheid in de onderstroom te bevorderen:
- Bespreek onuitgesproken spanningen
Leidinggevenden moeten actief vragen naar frustraties, zorgen en onderliggende emoties. - Zorg voor psychologische veiligheid
Fouten moeten bespreekbaar zijn zonder angst voor sancties. Dit creëert ruimte voor groei en vertrouwen. - Wees transparant over besluiten
Leg niet alleen uit wat er beslist is, maar vooral waarom. Dat voorkomt weerstand.
De verbinding tussen boven- en onderstroom
Een organisatie met duidelijke processen maar zonder aandacht voor gevoelens komt niet verder. Pas als mensen zich gehoord en veilig voelen, komt er ruimte voor echte ontwikkeling. Stel jezelf daarom de vragen:
- Wordt feedback écht serieus genomen?
- Voelen mensen zich veilig om zich uit te spreken?
- Is er openheid over moeilijke beslissingen?